SỰ KHÁC BIỆT CỦA PHA LÊ TIỆP
Việc sản xuất pha lê Tiệp được cắt bằng tay là một trong những truyền thống lâu đời nhất trong ngành công nghiệp này. Tại Séc, thủy tinh và pha lê đã được sản xuất tại Bohemia trong hơn 800 năm qua.
Kỹ năng của các nghệ nhân kết hợp với sự khéo léo trong từng thao tác đã tận dụng được tối đa sự khúc xạ ánh sáng tuyệt đẹp. Sự nổi tiếng của pha lê Tiệp không chỉ được tạo nên từ truyền thống được tích lũy qua nhiều thế kỷ, mà còn được đánh giá về kỹ năng, kinh nghiệm; chất lượng thợ trong nghề và khả năng tạo ra một sản phẩm hấp dẫn, trang nhã qua những kỹ thuật khác nhau.
Mặc dù ngày nay, với khoa học và công nghệ hiện đại, có thể nâng cao chất lượng pha lê hơn, nhưng về cơ bản, vẫn phải dựa vào những kỹ thuật thủ công có từ lâu đời. Bằng cách dùng kỹ thuật thổi thủy tinh để tạo nên một sản phẩm thô, sau đó hoàn thiện và trang trí bằng các phương pháp khác nhau, kết hợp với kỹ thuật của người thợ thủ công tạo nên một sản phẩm mang giá trị nghệ thuật cao.
LỊCH SỬ RA ĐỜI CỦA PHA LÊ TIỆP
Là một dạng biến thể khác của thủy tinh, pha lê gồm silicat kali trộn thêm một lượng oxit bari khi được sản xuất.
Các sản phẩm thủy tinh lâu đời nhất đến từ Ai Cập cổ đại, với công nghệ chế tạo thủy tinh đầu tiên là guồng quay sợi thủy tinh được làm từ đất sét. Và thủy tinh thổi cổ nhất được cho là được tạo ra từ Fenicia và Hy Lạp cổ đại. Mặc dù những tinh thể thủy tinh Ai Cập đầu tiên được tạo ra từ những vật liệu không hoàn hảo nhưng đã khá trong. Vào thế kỷ thứ 3 và thứ 2 TCN, tri thức chế tác thủy tinh được lan truyền khắp Địa Trung Hài, với các sản phẩm tiêu biểu được sản xuất trong thời cổ đại là bình hoa, chai, ly đơn giản.
Phát hiện ra những cổ vật thủy tinh lâu đời nhất như vòng tay, hạt ở Tiệp Khắc có xuất xứ từ các vùng Celtic, từ khoảng thế kỷ thứ 3 TCN. Nhiều tài liệu lịch sử chỉ nhắc tới kỹ thuật chế tạo thủy tinh và pha lê ở Tiệp Khắc từ thế kỷ thứ 12, 13.
Một trong những yếu tố quyết định đến sự phát triển của ngành sản xuất pha lê chính là truyền thống tiếp nối từ đời này sang đời khác ở các gia đình người Tiệp, và ảnh hưởng mạnh mẽ đến công nghệ chế tạo pha lê ở các nước Trung Âu. Nung chảy thủy tinh là bí mật được truyền từ người cha sang người con và khiến thủy tinh Tiệp Khắc trở nên nổi tiếng.
Đóng góp lớn nhất của các nhà máy sản xuất thủy tinh, pha lê Tiệp là sự nung chảy thủy tinh với màu xanh cobalt của gia đình Schurer ở Bắc Bohemia vào thế kỷ 16, khám phá ra pha lê tại Muller Glassworks ở vùng Šumava và khám phá ra công nghệ tráng men và thủy tinh Hyalite của Ngài B. Egermann vào nửa đầu thế kỷ 19.
Đặc trưng của sản xuất thủy tinh, pha lê Tiệp trong vài thế kỷ tới đều bị ảnh hưởng bởi yếu tố Gothic. Công nghệ chế tạo thủy tinh Gothic đã được hoàn thiện qua các thời đại, mặc dù truyền thống cũ vẫn được tiếp tục và làm mới theo thời gian. Bằng cách này, một phong cách nghệ thuật mới đã phát triển, trong nền văn học của Cộng hòa Séc được gọi là “Thủy tinh Tiệp”.
Thủy tinh Gothic của Tiệp được làm từ khối thủy tinh lục được gọi là “Forest Glass”. Trái ngược với thủy tinh của Đức có màu xanh đậm, thì thủy tinh Tiệp lại có màu xanh lục nhạt, gần giống với màu sắc của pha lê vào những năm sau này. Vào thời điểm đó, loại thủy tinh này rất phổ biến và lượng thủy tinh khổng lồ được xuất khẩu vào thế kỷ 14 không chỉ ở Đức mà còn cả ở Pháp và Flanders.
Thủy tinh Tiệp được đặc trưng bởi các rãnh mảnh và các chén tròn được trang trí bởi các sợi xoắn ốc khắc trên kính. Những kỹ thuật trang trí này được phát minh ở vùng Cận Đông và lan sang Trung Âu vào thế kỷ 13 nhờ Thập tự chinh. Các nhà máy sản xuất của Tiệp đã chấp nhận kỹ thuật này nhưng vẫn được tùy chỉnh theo cách trang trí đặc trưng của Tiệp.
Trong thời kỳ Phục Hưng, khoảng giữa thế kỷ 16 ở Tiệp Khắc, tráng men theo phong cách Venice bắt đầu xuất hiện. Kỹ thuật này đã nhanh chóng bị các nhà sản xuất thủy tinh thay đổi để phù hợp hơn, tạo nên cảm giác mạnh mẽ, trái ngược với sự tinh tế, mỏng manh từ thủy tinh Venice.
Kỷ nguyên của Hoàng đế Rudolf đã ảnh hưởng rất lớn đến nghệ thuật Tiệp Khắc. Vào cuối thế kỷ 16 và đầu thế kỷ 17, phong trào khắc thủy tinh bắt đầu xuất hiện, được tiên phong bởi Casper Lehmann, ban đầu chỉ là một thợ cắt kim cương thủ công. Ông là người đầu tiên tạo ra những chiếc cốc được trang trí bằng các bản khắc phong phú. Kỹ thuật này đã quyết định nên phong cách Baroque của Tiệp sau này.
Sau chiến tranh 30 năm, thủy tinh trong suốt dần dần bắt đầu được gọi là pha lê. Pha lê Tiệp đã trở thành một sản phẩm đặc trưng với phong cách Baroque và trở nên vô cùng nổi tiếng. Tiệp bỗng trở thành nhà sản xuất pha lê lớn nhất Thế giới. Vào thời điểm này, nhiều công ty xuất khẩu thủy tinh mới đã được thành lập và liên kết với nhiều cảng quan trọng, không chỉ ở Châu Âu mà còn ở cả Châu Á và Nam Mỹ.
Nửa sau của thế kỷ 18, việc sản xuất thủy tinh Baroque dần dần suy giảm, các nhà xưởng buôn bán ế ẩm. Ở một số vùng, sản xuất thủy tinh tráng men dần quay trở lại, thường dành cho người giàu và bình dân. Cuộc khủng hoảng đạt đỉnh điểm diễn ra vào thời chiến tranh Napoleon. Từ năm 1860 đến năm 1869, nhờ sản xuất ly sữa (opaline glass) đã khiến cho thủy tinh Tiệp nổi tiếng thế giới.
CÁCH PHÂN BIỆT PHA LÊ TIỆP NHƯ THẾ NÀO?
Phân biệt pha lê và thủy tinh không phải việc khó, ta có thể dùng mắt và những xúc giác của cơ thể để nhận biết được những đặc điểm:
Pha lê thường nặng hơn hẳn so với thủy tinh, cầm viên pha lê trên tay ta sẽ có cảm giác rất nặng tay.
Độ tán sắc ánh sáng: thủy tinh trong suốt nhưng vẫn có phần hơi mờ đục, còn pha lê lại rất tinh khiết, để dưới ánh đèn hay ánh mắt trời sẽ chiết quang tạo nên ánh sáng sắc sảo như cầu vồng 7 màu.
Chỉ với cú gõ nhẹ vào thành sản phẩm pha lê, bạn sẽ thấy tiếng ngân vang dài, xa và rất thanh do độ cứng và dạng tinh thể của nó.
